در هنگام خرید چراغ یا لامپ برای منزل یا محیط کار، ممکن است با واحدهای اندازه‌گیری مانند لوکس و لومن مواجه شوید؛ این واحدها به شما کمک می‌کنند تا انتخاب بهتری داشته باشید. لوکس (lux) به معنای شدت روشنایی است که بر یک متر مربع از سطح تابیده می‌شود و لومن (lumen) نشان‌دهنده مقدار نوری است که از یک منبع نور در هر ثانیه متصاعد می‌شود.
آشنایی با این واحدها به شما این امکان را می‌دهد که بفهمید آیا یک لامپ با توان بالاتر واقعاً نور بیشتری تولید می‌کند یا خیر. به عنوان مثال، دو لامپ با توان مشابه ممکن است دارای مقادیر متفاوتی از لومن باشند، بنابراین انتخاب لامپی با شار نوری مناسب برای فضای مورد نظر شما اهمیت دارد.
در این گزارش، به بررسی دقیق‌تر مفهوم لوکس و لومن خواهیم پرداخت و عواملی را که بر محاسبه روشنایی یک فضا تأثیر می‌گذارند، مورد بررسی قرار خواهیم داد. همچنین به شما نشان خواهیم داد که چگونه می‌توانید با استفاده از این اطلاعات، انتخاب بهتری در خرید چراغ و لامپ داشته باشید.
مفهوم لوکس و لومن
لومن (Lumen) واحد اندازه‌گیری شار نوری است که نشان‌دهنده مقدار نوری است که از یک منبع در هر ثانیه منتشر می‌شود. هر چه مقدار لومن یک منبع نور بیشتر باشد، نور بیشتری تولید می‌کند. برای مثال، اگر یک لامپ ۱۰۰۰ لومن نور تولید کند، این بدان معناست که آن لامپ قادر است ۱۰۰۰ واحد نور را در هر ثانیه منتشر کند.
لوکس (Lux) نیز به عنوان واحد اندازه‌گیری شدت روشنایی تعریف می‌شود و برابر با یک لومن بر مترمربع است. این واحد نه تنها برای طراحان داخلی و معماران، بلکه برای هر کسی که به دنبال ایجاد فضایی دلپذیر و کارآمد است، اهمیت دارد.
در حقیقت لوکس این امکان را می‌دهد که بفهمیم آیا یک فضا به اندازه کافی روشن است یا خیر. برای مثال، در یک اتاق کار، شدت روشنایی باید به گونه‌ای باشد که کار کردن در آن راحت باشد و از خستگی چشم جلوگیری کند؛ بنابراین، محاسبه لوکس نوری در طراحی فضاها بسیار حائز اهمیت است.
عوامل مؤثر بر لوکس نور
چندین عامل وجود دارد که بر میزان لوکس نوری تأثیرگذار است:
شدت نور منبع: هر چه شدت نور منبع بیشتر باشد، میزان لوکس نیز افزایش خواهد یافت. برای مثال، لامپ‌های ال‌ای‌دی با قدرت بالاتر معمولاً شدت روشنایی بیشتری دارند.
فاصله از منبع نور: فاصله بین منبع نور و سطح مورد نظر تأثیر زیادی بر میزان لوکس دارد؛ با افزایش فاصله، شدت نور کاهش می‌یابد.
زاویه تابش نور: زاویه‌ای که نور از منبع تابیده می‌شود نیز مهم است. اگر نور به طور مستقیم به سطح بتابد، لوکس بیشتری ایجاد خواهد کرد تا زمانی که نور با زاویه تابیده شود.
نوع سطح: نوع سطحی که نور بر آن تابیده می‌شود نیز تأثیرگذار است. سطوح براق معمولاً نور بیشتری را منعکس می‌کنند در حالی که سطوح مات ممکن است مقداری از نور را جذب کنند.
محاسبه لوکس نوری
برای محاسبه میزان لوکس نوری در یک فضا، ابتدا باید میزان لومن تولید شده توسط منبع نوری را بدانیم. سپس با استفاده از فرمول زیر می‌توانیم میزان لوکس را محاسبه کنیم:
lux = 1 ln ÷ 1 m²
در توضیح این فرمول باید گفت که یک واحد لوکس (lx) برابر است با یک لومن (ln) تقسیم بر یک متر مربع (m²)؛مثلاً اگر میزان ۱۰۰۰ لومن روشنایی بر یک متر مربع تابیده شود، میزان منبع نور بر سطح ۱۰۰۰ است. حال اگر همین شدت روشنایی برابر با ۱۰۰۰ لومن بر یک سطح ۱۰۰ مترمربعی تابیده شود، شدت روشنایی آن محیط ۱۰ لوکس خواهد بود.
اهمیت محاسبه لوکس در طراحی داخلی:
محاسبه دقیق میزان لوکس نور در طراحی داخلی بسیار مهم است. از مزایای اندازه‌گیری دقیق lux نوری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
راحتی بصری: ایجاد فضایی با روشنایی مناسب، باعث راحتی بصری و کاهش خستگی چشم می‌شود.
افزایش بهره‌وری: در محیط‌های کاری، روشنایی مناسب می‌تواند بهره‌وری کارکنان را افزایش دهد.
تأثیر بر احساسات: شدت روشنایی می‌تواند تأثیر زیادی بر روحیه افراد داشته باشد؛ مثلاً نور ملایم و گرم ممکن است حس آرامش را تقویت کند.
LUX مناسب هر فضا
همچنین باید بدانید که لوکس وابسته به اتاقی که قرار است روشن شود متفاوت است، زیرا مکان‌هایی وجود دارند که به شدت نور کمتر و مکان‌هایی به شدت نور بیشتر نیاز دارند. در فضاهای عمومی مانند مراکز بهداشتی و آموزشی، شدت نور مورد نیاز طبق مقررات مشخص می‌شود، اما توصیه‌ها برای میزان لوکس به شرح زیر است:
در محیط‌های مسکونی:
آشپزخانه: 300 تا600 لوکس
اتاق نشیمن: 100 تا300 لوکس
راهرو: 200 لوکس
اتاق خواب: 100 تا 250 لوکس
اتاق مطالعه: 300 تا ۵۰۰ لوکس
سرویس بهداشتی: 300 تا 600 لوکس
در محیط‌های اداری و تجاری
روشنایی عمومی: 300 تا 600 لوکس
ویترین داخلی: 1000 لوکس
اتاق‌های غذاخوری: 100 تا 600 لوکس
سالن‌های استراحت: 100 تا 600 لوکس
میز کار: 400 تا 1500 لوکس
اتاق‌های جلسه: 200 تا 700 لوکس
تاثیر شار نور بر سلامت
همانطور که در ابتدا گفته شد، شار نوری همان میزان نوری است که از یک منبع نور ساطع می‌شود. این شار نوری تأثیر قابل توجهی بر سلامت انسان دارد؛ چراکه نور مناسب بر روی ریتم شبانه‌روزی بدن، خلق و خو و حتی عملکرد شناختی تأثیرگذار است. تحقیقات نشان داده‌اند که قرار گرفتن در معرض نور طبیعی در طول روز می‌تواند به تنظیم ساعت بیولوژیکی بدن کمک و تولید هورمون ملاتونین را که برای خواب ضروری است، تنظیم کند. کمبود نور در طول روز و قرار گرفتن در معرض نور مصنوعی در شب می‌تواند منجر به اختلال در خواب و افزایش خطر ابتلا به مشکلات روانی مانند اضطراب و افسردگی شود.
علاوه بر این، نور مناسب می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند و در پیشگیری از بیماری‌هایی مانند سرطان مؤثر باشد. نور خورشید منبع اصلی ویتامین دی است که برای سلامت استخوان‌ها و عملکرد سیستم ایمنی ضروری است. همچنین، نور درمانی به عنوان یک روش مؤثر برای درمان افسردگی‌های فصلی شناخته شده است.
عوامل کاهش دهنده شار نوری
1. عمر لامپ: یکی از اصلی‌ترین دلایل کاهش شار نوری، فرسودگی و عمر لامپ‌ها است. با گذشت زمان، لامپ‌ها به تدریج نور کمتری تولید می‌کنند و این کاهش می‌تواند به حدی برسد که لامپ نیاز به تعویض داشته باشد. طبق استانداردها، اگر شار نوری به 70 درصد مقدار اولیه خود برسد، معمولاً زمان تعویض لامپ فرا رسیده است.
2. ضریب بازتابندگی سطوح: نوع و رنگ سطوح در فضا نیز تأثیر زیادی بر شار نوری دارند. سطوح براق و روشن معمولاً نور بیشتری را منعکس می‌کنند، در حالی که سطوح تیره یا مات ممکن است نور را جذب کنند و در نتیجه باعث کاهش روشنایی شوند.
3. زاویه تابش نور: زاویه‌ای که نور از منبع تابیده می‌شود نیز بر میزان شار نوری تأثیر دارد. اگر نور به طور مستقیم به سطح بتابد، شار نوری بیشتری ایجاد خواهد کرد. در مقابل، تابش نور با زاویه‌های بزرگ‌تر ممکن است باعث کاهش شدت نور در نقاط خاصی شود.
4. موقعیت منبع نور: موقعیت نصب چراغ‌ها و لامپ‌ها نیز می‌تواند بر شار نوری تأثیر بگذارد. اگر چراغ‌ها در موقعیت نامناسبی قرار داشته باشند یا مسدود شوند، نمی‌توانند به طور مؤثر نور را توزیع کنند.
5. خیرگی: خیرگی ناشی از منابع نوری نامناسب یا تفاوت شدید کنتراست بین سطوح مختلف می‌تواند تجربه بصری را تحت تأثیر قرار دهد و احساس خستگی شدت ببخشد. این عامل ممکن است باعث شود افراد از منابع نوری دوری کنند و در نتیجه روشنایی کلی فضا کاهش یابد.
6. آلودگی و کثیفی: وجود گرد و غبار یا آلودگی بر روی چراغ‌ها و سطوح نیز باعث کاهش شار نوری می‌شود.
کلام آخر
با توجه به اینکه امروزه افراد بیشتر از هر زمان دیگری به دنبال فضایی راحت و آرامش‌بخش هستند، اهمیت توجه به جزئیات در طراحی نورپردازی بیش از پیش نمایان شده است. بنابراین، طراحان باید با دقت لوکس نوری را محاسبه کنند تا بتوانند در نهایت محیط داخلی زیبا، راحت و پویایی را برای ساکنان به وجود بیاورد. در واقع ترکیب هوشمندانه‌ای از این عوامل باعث می‌شود که هر فردی در چنین فضایی احساس خاص بودن بکند و لحظات دلپذیری را تجربه کند.