در دنیای امروز که اطلاعات به سرعت در حال گسترش است و نیاز به یادگیری مداوم احساس می‌شود، توجه به جزئیات محیط مطالعه از جمله نورپردازی، اهمیت بیشتری پیدا کرده است. نور نه تنها بر روی کیفیت دید ما تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند بر روی تمرکز، خستگی چشم و حتی خلق و خو نیز تأثیرگذار باشد. انتخاب نور زرد یا سفید تاثیر به‌سزایی بر عملکرد شما دارد.
نورپردازی نامناسب ممکن است منجر به خستگی چشم، سردرد و کاهش تمرکز شود. استفاده از نور بسیار کم فرد را مجبور می‌کند، برای دیدن متن یا جزئیات بیشتر تلاش کند که این امر در نهایت منجر به خستگی و نارضایتی می‌شود و از سوی دیگر، نور بسیار شدید یا سفید، حواس‌پرتی و تحریک‌پذیری را به دنبال دارد. بنابراین، انتخاب دمای رنگ مناسب و شدت نور بسیار مهم است.
در همین ابتدا باید گفت که نور زرد با دمای رنگی پایین‌تر معمولاً برای مطالعه در ساعات پایانی روز مناسب‌تر است، زیرا این نوع نور آرامش‌بخش‌تر است و تأثیر کمتری بر چرخه خواب دارد. در مقابل، نور سفید که مشابه نور طبیعی روز است، برای فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز و دقت دارند، ایده‌آل است؛ چراکه این نوع نور باعث افزایش هوشیاری و کارایی می‌شود.
علاوه بر این، استفاده از ترکیب مناسبی از نور طبیعی و مصنوعی بدون شک فضایی دلنشین و راحت برای مطالعه خلق می‌کند؛ به عنوان مثال، قرار دادن منبعی نور اضافی مانند لامپ مطالعه در کنار میز کار می‌تواند از خستگی چشم جلوگیری کند.
اثر نور مناسب بر عملکرد شناختی مغز
تحقیقات نشان می‌دهد که شدت و نوع نور می‌تواند بر فعالیت‌های مغزی و عملکردهای شناختی تأثیر بگذارد؛ به ویژه، نور طبیعی و روشنایی بالا به افزایش فعالیت در ناحیه هیپوتالاموس مغز کمک می‌کند، که نقش کلیدی در تنظیم خواب، بیداری و عملکردهای شناختی دارد.
در یک مطالعه، افزایش شدت نور باعث بهبود عملکرد داوطلبان در وظایف شناختی مانند حافظه و توجه شد. این نتایج نشان می‌دهند که هیپوتالاموس به سطوح مختلف نور واکنش نشان می‌دهد و با افزایش نور، فعالیت در ناحیه خلفی آن افزایش می‌یابد. همچنین، قرار گرفتن در معرض نور آبی نیز بهبودهایی در هوشیاری و زمان واکنش را نشان داده است
نور روز با طول موج‌های کوتاه (480-420 نانومتر) به طور خاص تأثیر مثبتی بر فرآیندهای شناختی دارد و می‌تواند به تنظیم ریتم‌های شبانه‌روزی و افزایش کیفیت خواب کمک کند. از سوی دیگر، مطالعات نشان داده است که مواجهه با نور طبیعی در طول روز نه تنها باعث افزایش تمرکز و یادگیری می‌شود بلکه به کاهش خستگی ذهنی نیز کمک می‌کند.
نور زرد یا سفید؟
به طور کلی، انتخاب بین نور زرد و سفید برای مطالعه بستگی به نوع فعالیت، زمان مطالعه و ترجیحات فردی دارد. نور سفید با دمای رنگی بین 4000 تا 5000 کلوین به دلیل شباهت به نور طبیعی روز، برای تمرکز و مطالعه طولانی مدت مناسب‌تر است. این نور با ایجاد کنتراست بیشتر، به دیدن جزئیات کمک می‌کند و باعث کاهش خستگی چشم و افزایش تمرکز می‌شود. در مقابل، نور زرد با دمای رنگی 2700 تا 3000 کلوین، به دلیل آرامش‌بخش بودن، برای مطالعه در ساعات پایانی روز یا محیط‌های کم‌نور ایده‌آل است، زیرا چشم را کمتر خسته می‌کند و تأثیر منفی کمتری بر چرخه خواب دارد.
تأثیر دمای رنگ نور بر هوشیاری و تمرکز
نور سفید با دمای رنگی بالا (4000 تا 6500 کلوین)، به دلیل داشتن طیف رنگی مشابه نور طبیعی خورشید، باعث افزایش هوشیاری و تمرکز می‌شود. این نور با تحریک گیرنده‌های نوری در چشم، سیگنال‌هایی به مغز ارسال می‌کند که منجر به افزایش سطح هوشیاری و بهبود عملکرد شناختی می‌شود.
از همین رو، استفاده از نور سفید در محیط‌های کاری و آموزشی توصیه می‌شود، زیرا می‌تواند به بهبود کارایی و یادگیری کمک کند. با این حال، باید توجه داشت که استفاده بیش از حد از نور سفید با دمای رنگی بالا ممکن است باعث خستگی چشم و تحریک‌پذیری شود. در نتیجه، تنظیم شدت نور و استفاده از نور سفید مایل به زرد (زیر 3500 کلوین) می‌تواند به کاهش این اثرات منفی کمک کند.
تأثیر نور زرد بر کیفیت خواب
نور زرد با دمای رنگی پایین (2700 تا 3000 کلوین) ، به دلیل داشتن طیف رنگی گرم و ملایم، تأثیر کمتری بر تولید ملاتونین در بدن دارد. ملاتونین هورمونی است که نقش مهمی در تنظیم چرخه خواب و بیداری دارد. در مقابل نور سفید با دمای رنگی بالا می‌تواند تولید ملاتونین را مختل کرده و باعث بی‌خوابی شود. به همین دلیل، استفاده از نور زرد در ساعات پایانی روز و قبل از خواب توصیه می‌شود، زیرا می‌تواند به حفظ سطح طبیعی ملاتونین در بدن کمک کرده و کیفیت خواب را بهبود بخشد. در واقع نور زرد به مغز این پیام را می دهد که زمان استراحت است.
کاهش استرس با نور زرد یا سفید؟
طبق تحقیقات جهانی، نورپردازی مناسب نقش مهمی در کاهش استرس و افزایش آرامش دارد و برای دستیابی به این هدف، استفاده از ترکیب منابع نوری مختلف با رنگ نور گرم توصیه می‌شود. نورهای ملایم و گرم، به ویژه در مقایسه با نورهای سفید و سرد، می‌توانند به تولید هورمون‌های آرامش‌بخش مانند سروتونین کمک کنند و احساس آرامش و رضایت را القا کنند.
از سوی دیگر، نور طبیعی نیز تأثیر بسزایی در کاهش استرس و اضطراب دارد و می‌تواند به افزایش تمرکز و بهره‌وری کمک کند. استفاده از دیمرها برای تنظیم سطح نور متناسب با نیازهای مختلف نیز یک انتخاب عالی است.
همچنین، انتخاب رنگ‌های آرامش‌بخش مانند خاکستری، طوسی، آبی و سبز در دکوراسیون منزل می‌تواند به کاهش استرس کمک کند؛ در این میان استفاده از نور آبی نیز می‌تواند در کاهش استرس و عصبانیت پس از بحث و درگیری لفظی مؤثر باشد. در کنار نور آبی از گیاهان طبیعی غافل نشوید. وجود این گیاهان در منزل نیز می‌توانند به کاهش استرس کمک کنند و فضایی آرامش‌بخش ایجاد کنند1.
جهت نور در مطالعه
نوردهی اتاق باید به شکلی باشد که نور به صورت مستقیم روی چشم نباشد. از طرفی استفاده از چراخ مطالعه که نور را فقط روی متن می‌اندازد، توصیه نمی‌شود. نور باید به چشم برسد تا اثر خود را بر افزایش تمرکز و کارایی مغز داشته باشد. بنابراین به‌جای این‌که فقط یک نقطه از اتاق را روشن کنید، در زمان مطالعه و کار، بهتر است کل اتاق به صورت یکنواخت نور ملایم داشته باشد.
اگر احساس خستگی یا ضعف در بینایی دارید؛ یعنی نور محیط کمتر از حد لازم است. از طرف دیگر اگر احساس حواس‌پرتی، استرس، سردرد یا چشم درد داشتید، ممکن است جهت نور نامناسب یا شدت آن بیش از اندازه باشد. بهترین حالت این است، لوستری که از شدت نور لامپ کم می‌کند و رنگ آن را تغییر نمی‌دهد، نور اتاق را تامین کند. اگر لوستر و چراغ آویز، نور کافی را به محل مطالعه نمی‌رساند، می‌توان از چراغ‌های سقفی به صورت پراکنده و یکنواخت استفاده کرد، طوری که نور اتاق بیشترین شباهت را به نور روز داشته باشد.
در اینجا باید گفت که بهترین جهت نور، نور طبیعی به ویژه نور خورشید بهترین منبع نوری برای مطالعه است و جهت آن می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. به طور کلی، بهترین جهت نور برای مطالعه، نور طبیعی ورودی از سمت شمال یا شرق است. نور شمالی به دلیل پایداری و یکنواختی خود، بدون ایجاد سایه‌های شدید یا تابش خیره‌کننده، محیطی ایده‌آل برای مطالعه فراهم می‌کند.
همچنین، نور ورودی از سمت شرق در صبح زود می‌تواند انرژی مثبت و شادابی را به همراه داشته باشد و به تمرکز بیشتر کمک کند. در مقابل، نور ورودی از سمت غرب معمولاً در بعدازظهرها و عصرها قوی‌تر است و ممکن است باعث خستگی چشم شود؛ به ویژه اگر فرد در این زمان‌ها مطالعه کند.
همچنین، استفاده از نور مصنوعی باید به گونه‌ای باشد که با جهت نور طبیعی هماهنگ شود. برای مثال، قرار دادن چراغ‌های مطالعه در سمت مخالف منبع نور طبیعی می‌تواند به جلوگیری از ایجاد سایه و افزایش روشنایی کمک کند. همچنین، استفاده از لامپ‌های با دمای رنگ مناسب (حدود 4000 تا 5000 کلوین) می‌تواند به بهبود کیفیت مطالعه کمک کند.
به طور کلی توجه به نورپردازی در هنگام مطالعه از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا همانطور که در همان ابتدا گفتیم نور نامناسب می‌تواند باعث خستگی چشم، حواس‌پرتی، عدم تمرکز و حتی سردرد شود. استفاده از ترکیبی از نور زرد و سفید با شدت مناسب بهترین شرایط را برای مطالعه فراهم و به حفظ سلامت چشم و بهبود کیفیت خواب کمک بزرگی می‌کند.