آلودگی هوا امروزه به یکی از معضلات اصلی زندگی شهری تبدیل شده است؛ به همین دلیل بسیاری از شهروندان ساکن کلان‌شهرها به‌دنبال رشد و نگهداری گیاهانی هستند که توانایی پاک‌سازی هوا از آلاینده‌ها و تولید اکسیژن و ایجاد محیطی سالم‌تر را داشته باشد. علاوه بر این، حضور گیاهان در آپارتمان‌ها باعث کاهش استرس و تقویت حس آرامش نیز می‌شود. وجود گیاهان همچنین باعث ایجاد حس مسئولیت‌پذیری و ارتباط با طبیعت در افراد می‌شود. نگهداری از آنها نیاز به مراقبت منظم دارد که این خود بخشی از فعالیت روزانه تبدیل می‌شود و کمک زیادی به سلامت روان خواهد کرد.
البته همگی ما به‌خوبی می‌دانیم که نور مصنوعی جایگزینی مناسبی برای نور خورشید نیست؛ اما با توجه به محدودیت نور طبیعی در بسیاری از آپارتمان‌ها، استفاده از نور مصنوعی برای رشد گیاهان به راه‌حلی مهم تبدیل شده است. استفاده از نورمصنوعی در فصول زمستان و یا در آپارتمان‌های کم‌نور اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
در ادامه این گزارش چهار نکته کلیدی درباره رشد گیاهان با نور مصنوعی بررسی خواهد شد.
نکته 1: اهمیت نور غیرطبیعی در محیط‌های بسته
همانطور که گفته شد، وجود نور برای گیاهان در محیط‌های بسته مانند آپارتمان‌ها و گل‌خانه‌ها بسیار ضروری است. این نوع نور در واقع به‌عنوان جایگزینی برای نور خورشید عمل می‌کند و به گیاهان کمک می‌کند تا فرآیند فتوسنتز را انجام دهند.
فتوسنتز فرآیندی است که در آن گیاهان با استفاده از انرژی نوری، آب، دی‌اکسید کربن، مواد غذایی (گلوکز) و اکسیژن تولید می‌کنند. لامپ‌های ال‌ای‌دی، یکی از بهترین گزینه‌ها برای تأمین نیازهای نوری گیاهان هستند، زیرا طیف وسیعی از طول موج‌ها را پوشش می‌دهند که شبیه به نور خورشید است.
از سوی دیگر، استفاده از این لامپ‌ها نه تنها باعث رشد بهتر گیاهان می‌شود، بلکه امکان کنترل دقیق‌تر شرایط نوری را نیز فراهم می‌کند. امروزه، با پیشرفت فناوری، لامپ‌های فول اسپکتروم طراحی شده‌اند که طیف کاملی از رنگ‌هایی را دارند که برای فتوسنتز ضروری هستند؛ طول موج‌هایی این لامپ‌ها بین 425 تا 450 نانومتر (آبی) و 600 تا 700 نانومتر (قرمز) است.
استفاده از چنین لامپ‌هایی به ویژه در فصول زمستان یا مناطق کم‌نور بسیار مفید است. همچنین، با تنظیم دقیق مدت زمان روشنایی روزانه، می‌توان دوره رشد و گل‌دهی برخی گیاهان را تحت کنترل قرار داد.
نکته 2: تأثیر طیف رنگی بر رشد رویشی
طیف رنگی موجود در نور مصنوعی بر روی رشد رویشی (رشد برگ‌ها) یا زایشی (گل‌دهی) تأثیر مستقیم دارد. نور آبی معمولاً باعث تحریک رشد برگ‌ها و شاخه‌های جدید و یا سبزیجات سبز شده است. این نوع نور، انرژی مورد نیاز را برای سنتز پروتئین‌ها فراهم می‌کند و در نتیجه باعث افزایش توده سبز گیاهان شود.
در مقابل، نور قرمز نقش مهم‌تری در گل‌دهی دارد؛ طول موج قرمز تسریع‌کننده فرآیندهای مربوط به تولید گل است؛ بنابراین اگر هدف شما پرورش یک باغچه پرگل است، باید بیشتر روی استفاده از چراغ‌های قرمز متمرکز شوید.
نکته 3: شدت مناسب نور
شدت مناسب نور نیز یکی دیگر از عوامل مهم در استفاده از نور مصنوعی است. اگر شدت نور کم باشد، ممکن است منجر به کاهش فتوسنتز شود؛ اما اگر زیاد باشد باعث سوختگی برگ‌ها می‌شود. بنابراین انتخاب چراغ‌هایی با قابلیت تنظیم شدت بسیار مهم است. برای مثال لامپ‌های ال‌ای‌دی معمولاً باید بین20 تا30 سانتیمتر دورتر از گیاه قرار بگیرند، تا اثر مطلوب داشته باشند.
همچنین تنظیم دوره زمانی روشنایی روزانه نیز حیاتی است؛ گیاهانی که نیازبه گل‌دهی یا تولید میوه دارند، بین 12 تا16ساعت احتیاج به نور مصنوعی دارند اما این میزان برای گیاهانی آپارتمانی 6 تا 8 ساعت است. در نهایت این تنظیمیات کمک می‌کند تا شرایط ایده‌آل برای هرگونه گیاهی ایجاد شود.
نکته 4: کنترل محیط توسط نور مصنوعي
استفاده از نور مصنوعي امکان کنترل دقیق‌تر شرایط محیطی را برای پرورش گیاهان تامین می‌کند که شامل کنترل دما، رطوبت، کوددهي ماهانه، آبیاری محدود و غیره می‌شود.
همچنین با استفاده از ابزارهای هوشمند می‌توان روشنایی روزانه را تنظیم و تأثیر آن بر روی گروه‌های مختلف گیاهی ارزیابی کرد. از سوی، نور غیر طبیعی می‌تواند باعث افزایش مقاومت گیاهان در برابر شرایط نامطلوب محیطی شود؛ آن‌هم زمانی‌که نیاز به نور خورشید بیشتر احساس می‌شود.
بهترین چراغ‌ها برای تولید نور جایگزین خورشید
برای گیاهان آپارتمانی، انتخاب نوع مناسب نور مصنوعی بسیار مهم است و در ادامه به برخی از بهترین گزینه‌ها اشاره می‌کنیم:
لامپ‌ها ال‌ای‌دی:
لامپ‌های ال‌ای‌دی برای گیاهان آپارتمانی یکی از بهترین گزینه‌ها هستند. این لامپ‌ها مصرف انرژی کمتری دارند و گرمای زیادی تولید نمی‌کنند که این ویژگی باعث می‌شود بتوان آنها را نزدیک به گیاه قرار داد، بدون اینکه خطر سوختگی ایجاد شود. این نوع از لامپ‌های ال‌ای‌دی، طیف کاملی از رنگ‌هایی را دارند که برای فتوسنتز ضروری هستند؛ رنگ‌های مانند طول موج آبی برای رشد برگ‌ها و قرمز برای گل‌دهی.
لامپ‌های فلورسنت:
لامپ‌های فلورسنت نیز گزینه خوبی هستند، زیرا حرارت کمی تولید می‌کنند و می‌توانند در فاصله‌ای نزدیک به گیاه قرار بگیرند. آنها معمولاً دارای طیف سفید هستند که شامل همه طول موج‌های مورد نیاز است. در اینجا باید گفت که استفاده از این لامپ‌ها مقرون به صرفه است و کیفیت بالایی دارد. دو نوع اصلی از لامپ های فلورسنت برای رشد گیاهان استفاده می شود؛ لامپ‌های فلورسنت فشرده (CFL) و لامپ‌های فلورسنت لوله‌ای T5 یا مهتابی.
لامپ‌های فلورسنت فشرده در واقع لامپ‌های مارپیچی شکل کم‌مصرف هستند و در پریزهای نور استاندارد قرار می‌گیرند. آنها برای تعداد محدود از گل‌های آپارتمانی که با نور کم سازگارند یا به عنوان منابع نور مکمل مناسب هستند. در مقابل لامپ‌های فلورسنت لوله‌ای T5، باریک و با خروجی بالا هستند که نور شدیدتری را ساطع می‌کنند. آنها اغلب در فضاهای سرپوشیده و سالن‌های تکثیر استفاده می‌شوند.
چراغ‌های تخلیه با شدت بالا (HID):
همچنین چراغ‌های HIDاز جمله لامپ‌های متال هالید (MH) و لامپ‌های سدیمی (HPS)، منابع نور غیر طبیعی قدرتمندی هستند که برای رشد گیاهان آپارتمانی، به ویژه در فضاهای داخلی بزرگ‌تر استفاده می‌شوند. آنها طیف گسترده‌ای از نور را ساطع می‌کنند، اما می‌توانند مقدار قابل توجهی گرما تولید کنند و در مقایسه با سایر گزینه‌ها انرژی بیشتری مصرف کنند.
چراغ‌های HID نیز2 نوع دارند؛ لامپ‌های متال هالید (MH) و لامپ‌های پرفشار سدیم (HPS). از لامپ‌های متال هالید که نور سرد و سفید متمایل به آبی ساطع می‌کنند، برای تقویت رشد رویشی در گیاهان مناسب است. نور مصنوعی لامپ‌های متال هالید معمولاً در مراحل اولیه رشد گیاهان آپارتمانی استفاده می‌شوند.
اما لامپ‌های HPS نوری گرم و نارنجی متمایل به قرمز ساطع می‌کنند که برای مراحل گل‌دهی و باردهی رشد گیاه مناسب است. آنها اغلب در ترکیب با لامپ‌های MH برای ارائه یک طیف نور کامل برای رشد گیاه استفاده می‌شوند.
چراغ‌های متال هالید سرامیکی (CMH):
چراغ های CMH که به عنوان چراغ‌های سرامیکی ساطع کننده نور (LEC) نیز شناخته می‌شوند، نیز نوعی نورپردازی HID هستند که مزایای متال هالید و لامپ‌های سدیم فشار بالا را ترکیب می‌کنند. آنها طیف نور متعادل‌تر، طول عمر بیشتر و بهره‌وری انرژی بهبود یافته را در مقایسه با چراغ‌های HID سنتی ارائه می‌دهند. چراغ‌های CMH هم برای رشد رویشی و هم برای مراحل گل‌دهی رشد گیاه مناسب هستند.
چراغ‌های رشته‌ای:
چراغ‌های رشته‌ای به طور کلی گزینه خوبی برای رشد گیاهان محسوب نمی‌شود چراکه گرمای زیادی تولید می‌کنند که می‌تواند برای گیاهان مضر باشد. این نور همچنین طیف نور محدودی را ساطع می‌کنند که باعث می‌شود برای رشد گیاهان مناسب نباشند. با این حال، آنها می‌توانند به عنوان منابع نور مکمل در صورت ترکیب با سایر انواع روشنایی استفاده شوند.
چه گیاهانی به نور مصنوعی بهتری نیاز دارند
گیاهانی که به نور مصنوعی نیاز دارند، معمولاً گیاهانی هستند که در شرایط کم‌نور و یا بدون نور طبیعی رشد می‌کنند. برخی از گیاهان آپارتمانی که به نور غیر طبیعی پاسخ خوبی می‌دهند عبارتند از:
فیکوس: این گیاهان به نور متوسط نیاز دارند و با استفاده از لامپ‌های ال‌ای‌دی یا فلورسنت می‌توانند رشد خوبی داشته باشند.
سانسوریا: این گیاه مقاوم به کم‌نوری است، اما با نور غیرمستقیم متوسط تا زیاد نیز خوب رشد می‌کند.
پوتوس: پوتوس یکی از بهترین گزینه‌ها برای محیط‌های کم‌نور است و با استفاده از نور مصنوعی نیز بسیار خوب عمل می‌کند.
کالاتیا: کالاتیا در محیط‌هایی با نور غیرمستقیم بهتر رشد می‌کند و استفاده از لامپ‌های ال‌ای‌دی برای آن مناسب است.
نخل شامادورا: این نخل حتی با تنها استفاده از نور مصنوعی نیز قادر به زنده ماندن است و نگهداری آسانی دارد.
در آخر نیز باید بر این نکته تاکید کرد که اهمیت نورپردازی در رشد گیاهان را نمی‌توان نادیده گرفته شود. نور مناسب، چه طبیعی و چه مصنوعی برای تضمین رشد سالم گیاهان و تولید محصولات با کیفیت حیاتی است.