استاندارد IP یا درجه حفاظت تجهیزات الکتریکی، معیاری جهانی برای ارزیابی میزان مقاومت دستگاه‌ها در برابر نفوذ اجسام خارجی و مایعات است. این درجه توسط استاندارد بین‌المللی EN 60529 تعریف و از سوی کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک (IEC) ایجاد شده است. هدف اصلی این استاندارد طبقه‌بندی درجه حفاظت تجهیزات الکتریکی در برابر نفوذ است و اکنون این نوع از استاندارد در سراسر جهان ملاک اصلی سنجش تولیدات قرار می‌گیرد.
ساختار کد استاندارد IP
ساختار کد این استاندارد نخست شامل 2 حروف IP و سپس دو عدد پس از آن، مانند «IP65» می‌شود.
- عدد اول (از 0 تا 6): نشان‌دهنده میزان حفاظت در برابر اجسام جامد و گرد و غبار است.
- عدد دوم (از 0 تا 9): میزان محافظت در برابر نفوذ آب و مایعات را نشان می‌دهد.
پس زمانی‌که دستگاهی دارای درجه حفاظت IP00 است، یعنی هیچ‌گونه محافظتی در برابر نفوذ اجسام خارجی و مایعات ندارد.
اما درجه استاندارد ای پی برای چه مبنای محاسبه می‌شود و چگونه می‌توان آن را به‌صورت دقیق خواند. خود کلمه IP مخفف واژه Ingress Protection است و هر کد همان‌طور که گفته‌شده از 2 عدد و بر اساس 2 عامل تقسیم‌بندی می‌شود:
حفاظت در برابر اجسام جامد:
عدد اول در کد ای پی به شرح زیر تعریف می‌شود:
- بدون حفاظت
- حفاظت در برابر اجسام بزرگ‌تر از 50 میلی‌متر
- حفاظت در برابر اجسام بزرگ‌تر از 12.5 میلی‌متر
- حفاظت در برابر اجسام بزرگ‌تر از 2.5 میلی‌متر
- حفاظت در برابر اجسام بزرگ‌تر از 1 میلی‌متر
- حفاظت در برابر گرد و غبار
- حفاظت کامل در برابر گرد و غبار
حفاظت در برابر مایعات:
- بدون حفاظت
- حفاظت در برابر قطرات عمودی آب
- حفاظت در برابر قطرات آب با زاویه 15 درجه
- حفاظت در برابر پاشش آب
- حفاظت در برابر پاشش شدید آب
- حفاظت در برابر جت‌های آب
- حفاظت در برابر جت‌های قوی آب
- حفاظت در برابر غوطه‌وری موقت در آب
- حفاظت در برابر غوطه‌وری دائم در آب
- حفاظت در برابر جت‌های آب با فشار و دمای بالا
چرا داشتن استاندارد IP مهم است؟
آلودگی‌ها موجود در محیط‌های کاری و منازل که به‌مرور به درون دستگاه‌های الکترونیکی راه می‌یابند، در کوتاه‌مدت باعث کاهش عمر مفید و در طولانی‌مدت دستگاه را از کار خواهند انداخت. به‌عنوان‌مثال، گرد و غبار به‌راحتی به داخل پریزها، پورت‌ها یا شکاف‌های الکتریکی وارد می‌شوند و اگر میزان گرد و غبار زیاد و بیش‌ازحد مجاز باشد، مدارهای الکتریکی گرم و نارسانایی آنان کاهش می‌یابد.
از دیگر آلودگی‌های محیطی می‌توان به میزان رطوبت محیط اشاره کرد که اثرات منفی بسیاری بر عملکرد تجهیزات الکتریکی دارد. خیس‌شدن و یا قرارگرفتن در محیط‌های مرطوب، به‌طور ناگهانی و یا به‌مرور تجهیزات الکتریکی را از کار می‌اندازد. از سوی دیگر، استفاده از مواد شیمیایی به‌ویژه تمیزکننده‌ها و مواد ضدعفونی باعث خوردگی و درنهایت خرابی تجهیزات الکتریکی می‌شوند.
دلایل اصلی استفاده از درجه استاندارد ای پی عبارت‌اند از:
- حفاظت از قطعات داخلی دستگاه
- افزایش طول عمر محصول
- بهبود ایمنی
- عملکرد بهتر در شرایط سخت
- جلب اعتماد مشتریان
- کاهش هزینه‌های نگهداری
- تطبیق با شرایط محیطی
- ارتقای کیفیت کلی محصول
کاربردهای استاندارد ای پی
امروزه استاندارد ای پی در صنایع مختلف ازجمله صنعت برق و الکترونیک، صنایع نفت و گاز، صنایع غذایی، تجهیزات پزشکی، صنعت خودروسازی و تجهیزات روشنایی کاربرد دارد و تمامی محصولات تولیدی در کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی به‌دقت تست و ارزیابی می‌شوند؛ ازجمله این آزمایش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تست نفوذ اجسام جامد: با استفاده از میله‌های فلزی با قطرهای مختلف
- تست نفوذ گرد و غبار: با استفاده از محفظه‌های مخصوص حاوی گرد و غبار
- تست نفوذ آب: با استفاده از روش‌های مختلف پاشش، جت و غوطه‌وری در آب
محدودیت‌های استاندارد ای پی
باوجود تمامی این آزمایش‌های دقیق، اما استاندارد IP ضعف‌های را هم دارد؛ به‌عنوان‌مثال، این نوع از استاندارد تمام جنبه‌های حفاظتی مانند مقاومت در برابر ضربه یا دما را پوشش نمی‌دهد و یا تضمینی برای عملکرد در شرایط پویا ارائه نمی‌کند؛ چراکه تست‌ها در شرایط استاتیک انجام می‌شوند. همچنین برخی از این آزمایش‌ها کوتاه‌مدت هستند.
در انتها نیز باید گفت که درجه استاندارد IP با ارائه معیاری دقیق و قابل‌اعتماد، به تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا تجهیزات مناسب‌تری را برای شرایط مختلف محیطی انتخاب و خریداری کنند. درک صحیح از این استاندارد می‌تواند به افزایش ایمنی، بهبود عملکرد و افزایش طول عمر تجهیزات الکتریکی منجر شود.